Ahmet Kıvançakivanc@haberturk.com
Sosyal Güvenlik Kurumu’ndan ( SGK) ödenen aylık ve gelirler çeşitli nedenlerle bazen süresi içinde alınmayabiliyor. SSK ve Bağ-Kur kapsamındaki sigortalılar ile ilk defa 1 Ekim 2008 tarihinden sonra 4/c kapsamında çalışmaya başlayanlara iş kazası, meslek hastalığı, vazife malûllüğü ve ölüm hallerinde bağlanması gereken gelir ve aylıkların, hakkın kazanıldığı tarihten itibaren beş yıl içinde kullanılmayan kısmı zaman aşımına uğrar. Müracaatta bulunmamanın haklı bir nedene dayandığını ispatlayanlar ise beş yıllık zaman aşımından etkilenmezler. İş kazası ve meslek hastalığı ile ölüm sigortasından kazanılan diğer haklar ise hakkın doğduğu tarihten itibaren beş yıl içinde istenmezse düşer.
Gelir ve aylıkların ödenmesinde beş yıllık zaman aşımı uygulamasında, talep tarihinden geriye doğru 5 yıla kadarki tutar ödenir. Beş yılı aşan süreye ilişkin gelir ve aylıklar ise ödenmez.
SSK ve BAĞ-KUR kanunlarında beş yıllık zaman aşımının başlangıç tarihi konusunda farklı uygulamalar bulunuyordu. SSK’da “hakkın doğduğu tarih”, BAĞ-KUR’da ise “ölüm tarihi” dikkate alınıyordu. 2008’de yürürlüğe giren 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda, herkes için hakkın doğduğu tarihten itibaren beş yıllık zaman aşımı uygulanıyor. 2012’de babası ölen bir kadın 1 Ocak 2016 tarihinde eşinden boşanmışsa, yetim aylığı için 5 yıllık zaman aşımı süresi boşanma tarihinden başlar.
İş kazaları ve meslek hastalıklarında zaman aşımı tespitlerinde, sürekli iş göremezlik gelirinin başlangıç tarihi esas alınır. Meslekte kazanma gücünün en az yüzde 10 oranında kaybedilmiş olduğuna ilişkin sağlık kurulu raporunun alındığı tarih, zaman aşımı açısından başlangıç kabul edilir.
İş kazası ve meslekte kazanma gücü kaybı oranı konusunda dava açılması halinde, gelirin ödenmesine, mahkeme kararını izleyen aybaşından itibaren başlanır.
Kamuda ilk defa çalışmaya Ekim 2008’den sonra başlayan bir kişi emekli iken ölürse, zaman aşımı süresi, ölüm tarihini izleyen ayın 1’i olarak kabul edilir. Aynı kişi emekli iken değil de çalışırken ölürse, ölüm tarihini izleyen ayın 15’inden itibaren 5 yıllık zaman aşımı süresi işler.
SSK (4/a) ve BAĞ-KUR (4/b) statüsünde çalışanlar örneğin 1 Ocak’ta öldüyse, bunlar için ölüm aylığı 1 Şubat’tan itibaren bağlanır. Zaman aşımı süresi de 1 Şubat’tan başlar.
MİRASÇILARA ZAMAN AŞIMI 2 YIL
Sigortalı veya hak sahiplerinin zamanında eksik aylık aldıklarının bu kişilerin ölümünden sonra tespit edilmesi durumunda, parayı mirasçılar alabilir. Ancak, mirasçılar için zaman aşımı süresi iki yıl olarak uygulanır.
Gaiplik olayının söz konusu olduğu durumlarda ise zaman aşımı süreleri mahkeme kararının kesinleştiği tarihte başlar. 2010 yılı ocak ayında kaybolan kişi ile ilgili mahkeme kararı 2020 yılında çıksa bile eşi ve çocuklarına 1 Şubat 2010 tarihinden itibaren hak ettikleri ölüm aylıkları ödenir.
SGK’dan yapılan geçici iş göremezlik ödeneği, evlenme ve cenaze ödenekleri ile ölüm toptan ödemeleri gibi bazı ödemelerde ise hak düşürücü süreler uygulanmaktadır. Bu alacakların beş yıl içinde alınmaması halinde hak ortadan kalkar.
Sosyal güvenlikte zaman ve hak düşürücü süreler özetle şöyle:
Bağlanacak gelir ve aylıklar: Gelir/aylığa hak kazanılan tarihten itibaren beş yıl geçmişse, talep tarihinden geriye doğru beş yıllık süreye ilişkin gelir/aylıklar ödenir, beş yılı aşan tutarlar ödenmez.
Bağlanmış gelir ve aylıklar: Bağlanmış gelir ve aylıklar için zaman aşımı veya hak düşürücü süre bulunmuyor. Bağlanmış gelir ve aylığı zamanında almamış olanlara, talep halinde ödeme yapılır.
Ölüm toptan ödemesi: Ölen sigortalının yeterli prim günü yoksa hak sahipleri, yatırılmış primleri toptan alabilir. Ölüm tarihi ile toptan ödeme talep tarihi arasında beş yıllık süre geçmiş ise ödeme yapılmaz. Toptan ödeme talebinin, beş yıl içinde yapılması gerekir.
Çeyiz yardımı: Ölüm aylığı almakta olan kız çocuklarına yapılan ve halk arasında çeyiz yardımı olarak adlandırılan 24 aylık tutarındaki evlenme ödeneğinin, evlendikten sonra beş yıl içinde talep edilmemesi halinde hak kaybolur.
Cenaze ödeneği: Ölen sigortalıların hak sahiplerine verilmekte olan cenaze ödeneğinin ölüm tarihinden itibaren beş yıl içinde alınmaması halinde hak düşer.
