Celal ÖZCAN VERGİ PORTALI
Kıdem tazminatı, işçilerin belirli şartlarla iş sözleşmelerinin sona ermesi durumunda hak kazandıkları önemli bir tazminat türüdür. Kıdem tazminatına hak kazanma şartları ise, 1475 sayılı İş Kanunu’nun yürürlükteki 14’ncü maddesi ile düzenlenmiştir. Özellikle, sigortalılık başlangıç tarihine göre yaş dışındaki emeklilik şartlarını yerine getirerek kıdem tazminatı alma konusu, hem yasal düzenlemeler hem de yargı kararlarıyla şekillenmiştir.
Yazımızda, sigortalılık başlangıç tarihine göre kıdem tazminatı alma şartları, SGK’dan kıdem tazminatı yazısı alma süreci, işçinin ve işverenin bu süreçte yapması gereken hususlara değinilecektir.
Kıdem tazminatı alma şartları
1475 sayılı İş Kanunu’na göre, işçilerin kıdem tazminatına hak kazanabilmeleri için aşağıdaki şartları sağlanmaları gerekmektedir.
1-En az bir yıl çalışma: İşçinin aynı işverene bağlı olarak en az bir yıl çalışmış olması gerekmektedir.
2-İş sözleşmesinin belirli nedenlerle sona ermesi: İş sözleşmesinin aşağıdaki durumlardan biriyle sona ermesi halinde işçi kıdem tazminatına hak kazanmaktadır.
-İşveren tarafından haksız nedenle fesih.
-İşçi tarafından haklı nedenle fesih.
-Erkek işçinin askerlik hizmeti nedeniyle işten ayrılması.
-Kadın işçinin evlendikten sonra bir yıl içinde kendi isteğiyle işten ayrılması.
-İşçinin yaşlılık, emeklilik veya malullük aylığı yahut toptan ödeme almak amacıyla işten ayrılması.
-İşçinin ölümü sebebiyle iş sözleşmesinin son bulması.
-İşçinin emeklilik için yaş dışındaki diğer şartları sağlaması nedeniyle işten ayrılması.
Özellikle, emeklilik için yaş dışındaki diğer şartları sağlaması nedeniyle işten ayrılma durumu, 1475 sayılı İş Kanunu’nun 14. maddesinin 5. fıkrasında düzenlenmiştir. Bu hükme göre, işçi emeklilik için gerekli prim ödeme gün sayısını ve/veya sigortalılık süresini tamamlamış ancak yaş şartını henüz sağlamamışsa, kendi isteğiyle iş sözleşmesini feshederek kıdem tazminatına hak kazanabilmektedir.
Yaş dışında emekliliğe bağlı kıdem tazminatı alma şartları
Emeklilik şartları kişilerin ilk sigortalılık başlangıcına göre belirlenmektedir. Dolayısıyla, işçilerin sigortalılık başlangıç tarihleri, emeklilik/yaş dışındaki şartlarla kıdem tazminatı yazısı alabilmek için gerekli olan prim ödeme gün sayısı ve/veya sigortalılık süresi şartlarını belirlemektedir.
Buna göre:
1-08.09.1999 tarihinden önce sigortalı olanlar
Bu tarihten önce sigortalı olan işçiler, 15 yıl sigortalılık süresi ve 3600 prim gününü tamamladıklarında, yaş şartını beklemeksizin kıdem tazminatı almaya hak kazanmaktadırlar.
2-08.09.1999- 30.04.2008 tarihleri arasında sigortalı olanlar
Bu dönemde sigortalı olan işçiler için iki seçenek bulunmaktadır.
- 7000 prim gününü tamamlamak veya
- 25 yıl sigortalılık süresi ve 4500 prim gününü tamamlamak.
Bu şartlardan birini sağlayan işçiler, yaş şartını beklemeksizin kıdem tazminatı almaya hak kazanmaktadırlar.
3-01.05.2008 ve sonrasında sigortalı olanlar
Bu dönemde sigortalı olan işçiler için iki seçenek bulunmaktadır.
- 7200 prim gününü tamamlamak veya
- Sigortalılık başlangıçlarına göre kademeli olarak aşağıda belirtilmiş olan prim gününü tamamlamak.
| Sigortalılık Başlangıcı | Kıdem Tazminatına Hak Kazanmak İçin Gerekli Prim Gün Sayısı |
| 01.05.2008 – 31.12.2008 arasında olanlar | 4600 gün |
| 01.01.2009 – 31.12.2009 arasında olanlar | 4700 gün |
| 01.01.2010 – 31.12.2010 arasında olanlar | 4800 gün |
| 01.01.2011 – 31.12.2011 arasında olanlar | 4900 gün |
| 01.01.2012 – 31.12.2012 arasında olanlar | 5000 gün |
| 01.01.2013 – 31.12.2013 arasında olanlar | 5100 gün |
| 01.01.2014 – 31.12.2014 arasında olanlar | 5200 gün |
| 01.01.2015 – 31.12.2015 arasında olanlar | 5300 gün |
| 01.01.2016 – ve sonrasında olanlar | 5400 gün |
Bu prim gün sayılarını tamamlayan işçiler, yaş şartını beklemeksizin kıdem tazminatı almaya hak kazanmaktadırlar.
İşçinin SGK’dan kıdem tazminatı yazısı için başvurusu ve sonraki süreç
İşçinin, yaş dışındaki emeklilik şartlarını sağladığını belgelemek ve kıdem tazminatına hak kazanmak için SGK’dan “Kıdem Tazminatı Alabilir” yazısını alması gerekmektedir.
Buna ilişkin süreç aşağıdaki şekilde işlemektedir.
- Başvuru: Öncelikle işçinin, işyerinin bulunduğu yerdeki SGK il veya Merkez Müdürlüğüne bir dilekçe ile başvurarak, yaş dışındaki emeklilik şartlarını sağladığına ilişkin kıdem tazminatı alabilir yazısı istemesi gerekmektedir.
- İnceleme: Bu başvuru üzerine SGK işçinin sigortalılık süresi ve prim gün sayısını inceleyerek, şartların sağlanıp sağlanmadığını tespit etmektedir.
SGK’nin incelemesinde;
-Gerek sigortalılık süresi, gerekse prim günü koşulunun tespitinde hizmet birleştirmeleri ile bu süreleri etkileyen faktörler (itibari hizmet süreleri, fiili hizmet süresi zamları, borçlanmalar vd.) dikkate alınmaktadır.
-Ancak, 2829 sayılı Kanunun 8 inci maddesine göre değerlendirme yapılmaksızın son statünün 4/1-(a) olması kıdem tazminatı yazısı alınması için yeterli kabul edilmektedir.
-Yine, kıdem tazminatına esas yazının verilebilmesi için sigortalının başvuru tarihinde işten ayrılma koşulu aranmamaktadır.
-18 yaşın doldurulmasından önceki hizmetler, emeklilik açısından prim ödeme gün sayısı olarak dikkate alınmakta, ancak bu hizmetler emeklilik için gerekli sigortalılık süresinin hesabında dikkate alınmamaktadır.
-Yine, ilk sigortalılık başlangıcında uzun vade sigortalı kolları (emeklilik) primi ödenmiş olup olmadığına bakılmakta, aday çırak, çırak, stajyer öğrencilik gibi kısa vade sigorta kolları primi ödenmiş olan sigortalılık başlangıçları dikkate alınmamaktadır.
- Yazının Verilmesi: Şartların sağlanması halinde, SGK tarafından işçiye “Kıdem Tazminatı Alabilir” yazısı verilmektedir.
Bu şekilde, SGK’dan “Kıdem Tazminatı Alabilir” yazısını alan işçinin söz konusu yazıyı bir dilekçe ekinde işverene sunarak işten ayrılacağını ve kıdem tazminatını talep ettiğini resmi olarak bildirmesi, işverenin de buna istinaden işçinin kıdem süresine göre (en az 1 yıllık kıdeminin olması gerekir) hak ettiği tazminatı ödemesi gerekmektedir.
İşten çıkış işlemleri
SGK işten çıkış kodları, işten ayrılma nedenlerine göre belirlenmektedir. Bu çerçevede, yaş dışındaki emeklilik şartlarını tamamlayan ve kıdem tazminatı alarak işten ayrılan işçinin çıkış kodunun “14-Emeklilik için yaş dışında diğer şartların tamamlanması” olarak bildirilmesi gerekmektedir.
Bu çıkış koduyla işten ayrılmada; işçinin ihbar tazminatı ve İş-Kur’dan işsizlik ödeneği alma hakkı bulunmaktadır.
Sonuç olarak; kıdem tazminatı işçilere tanınmış önemli bir hak olup, kanunda sayılan diğer hallerin yanı sıra yaş dışındaki emeklilik şartlarını tamamlamaları halinde de SGK’dan “Kıdem Tazminatı Alabilir” yazısı alıp, işverenlerine sunarak işten ayrılmaları halinde çalıştıkları süreye ilişkin kıdem tazminatını alma hakları bulunmaktadır.
