ŞENOL DÖNDER
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Giriş
17.05.2025 Tarih ve 32785 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu tarafından hazırlanan Sürdürülebilirlik Denetimi Yönetmeliği, işletmelerin çevresel, sosyal ve yönetişim ****(ESG) alanlarındaki faaliyetlerini şeffaf bir şekilde raporlamasını ve denetlemesini amaçlayan temel bir yasal çerçevedir. Bu makalede, yönetmeliğin temel amacı, kapsamı, hukuki dayanakları, uygulanması ve denetim mekanizmaları detaylı bir şekilde ele alınacak ve konunun önemine dair bir perspektif sunulacaktır.
1. Amaç ve Kapsam
Amaç
Sürdürülebilirlik Denetimi Yönetmeliği, çevresel, sosyal ve yönetişim alanlarında faaliyet gösteren işletmelerin sürdürülebilirlik raporlarının denetiminde uygulanacak standartları belirlemeyi amaçlamaktadır. Bu kapsamda, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu ve 660 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin ilgili maddeleri uyarınca sürdürülebilirlik denetimi faaliyetlerinin etkinliği ve tarafsızlığı sağlanmaya çalışılmaktadır.
Kapsam
Bu yönetmelik, şu konuları kapsamaktadır:
- Sürdürülebilirlik raporlamasına tabi işletmelerin denetimi.
- Bağımsız denetim kuruluşlarının yetkilendirilmesi ve denetlenmesi.
- Denetçilerin eğitimi, yetkilendirilmesi ve sicil kayıtları.
- Denetim standartları ve raporlama gereklilikleri.
- Yükümlülük ihlallerinde uygulanacak idari yaptırımlar.
2. Hukuki Dayanak ve Tanımlamalar
Hukuki Dayanak
Yönetmelik, çeşitli yasal düzenlemelere dayanılmıştır. Bunlar:
- 660 sayılı KHK: Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumunun yetki ve görevlerini düzenler.
- 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu: Ticari faaliyetlerin şeffaflığını ve hesap verebilirliğini sağlayan esasları belirler.
- Türkiye Denetim Standartları (TDS): Bağımsız denetim alanında uluslararası standartlarla uyumlu düzenlemelerdir.
- Türkiye Sürdürülebilirlik Raporlama Standartları (TSRS): Sürdürülebilirlik raporlarının hazırlanması ve denetimi için ulusal çerçeveyi tanımlar.
Tanımlamalar
Yönetmelikte kullanılan başlıca terimler şu şekildedir:
- Bağımsız Denetçi: Sürdürülebilirlik denetimi yapmak üzere yetkilendirilmiş profesyonel.
- Denetim Kanıtı: Denetim konusu hakkında toplanan bilgi, belge ve diğer kanıtlar.
- Sürdürülebilirlik Raporu: Bir işletmenin çevresel, sosyal ve yönetişim alanlarında yaptıkları faaliyetleri özetleyen belge.
- Sürdürülebilirlik Denetçisi: Sürdürülebilirlik raporlamasının denetimini gerçekleştiren uzman.
- Denetim Kıstası: TSRS ve diğer mevzuat çerçevesinde raporların uygunluğunu değerlendirmek için kullanılan kurallar.
3. Sürdürülebilirlik Denetiminin Esasları
Denetimin Amacı
Sürdürülebilirlik denetiminin temel amacı, TSRS’ye uygun olarak hazırlanan raporların doğruluk ve şeffaflık açısından değerlendirilmesidir. Bu değerlendirme, işletmelerin paydaşlarına olan hesap verebilirliğini artırmayı ve sürdürülebilir kalkınma hedeflerine katkı sağlamayı hedefler.
Denetim Unsurları
Denetimin temel unsurları şunlardır:
- Denetim Konusu: TSRS’ye uygun olarak hazırlanan sürdürülebilirlik raporları.
- Denetim Tarafları: Denetlenen işletme, denetim kuruluşu ve rapor kullanıcıları.
- Denetim Kıstasları: TSRS ve ilgili mevzuat.
- Denetim Kanıtları: Raporların doğruluğunu destekleyen belgeler ve veriler.
- Raporlama: Denetim görüşünün ayrıntılı olarak sunulması.
Denetim Kanıtı ve Mesleki Şüphecilik
Denetim kanıtı, denetim konusu hakkında belirlenen kıstaslar çerçevesinde güvence vermek için elde edilen bilgi ve belgeleri ifade eder. Bu süreçte mesleki şüphecilik ve tarafsızlık esas alınır. Denetçiler, işlerini bağımsızlık ilkesine bağlı kalarak yürütmeli ve denetimin güvenilirliğini artıracak detaylara dikkat etmelidir.
4. Yetkilendirme ve Sicil Kayıtları
Yetkilendirme Süreçleri
Bağımsız denetçi ve kuruluşların yetkilendirilmesi için şu kriterler sağlanmalıdır:
- Bağımsız Denetim Resmi Siciline kayıtlı olma.
- Mesleki yeterlilik belgelerine sahip olma.
- Sürdürülebilirlik alanında belirli bir mesleki eğitim ve deneyim.
Yetkilendirme sürecinde, denetim kuruluşlarının belirlenen şartları sağlayıp sağlamadığı Kurum tarafından incelenir ve tescil işlemi tamamlanır.
Sicil Kayıtları
Denetçiler ve denetim kuruluşları, sicil kayıtlarında yer alan bilgiler doğrultusunda kamuoyu tarafından takip edilebilir. Sicil, şeffaflık ve hesap verebilirlik için kritik bir rol oynar. Sicilde yer alan bilgiler düzenli olarak güncellenir ve denetim kuruluşlarının faaliyetleri şeffaf şekilde izlenir.
5. Denetim Kuruluşları ve Yükümlülükler
Denetim Kalitesinin Güvencesi
Denetim kuruluşları, denetim sürecinin TDS’ye uygun olarak yürütülmesini sağlamalıdır. Bu kapsamda:
- Nitelikli personel istihdam edilmeli.
- Denetim ekipleri işin gerektirdiği uzmanlığa sahip olmalıdır.
- Bağımsızlık ilkelerine uygun davranılmalıdır.
- Tüm süreçler denetim standartlarına uygun şekilde planlanmalıdır.
Kurumsal Eğitim ve Bilinçlendirme
Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu, sürdürülebilirlik raporlaması alanında çalışan profesyoneller için eğitim programları düzenler. Bu programlar, TSRS’nin uygulanması ve denetim süreçlerinin etkinliği konusunda bilinç oluşturmayı hedefler.
6. Örnek Uygulama: Bir Enerji Şirketinde Sürdürülebilirlik Denetimi
Örnek
ABC Enerji, yenilenebilir enerji kaynaklarına yatırım yapan ve çevresel etkilerini minimize etmeye yönelik politikalar uygulayan bir enerji şirketidir. Şirket, 2024 yılı sürdürülebilirlik raporunun bağımsız bir denetim kuruluşu tarafından denetlenmesini talep etmiştir. Denetim süreci, Sürdürülebilirlik Denetimi Yönetmeliği’ne uygun olarak şu adımlarla gerçekleştirilir:
1. Denetim Planlama ve Hazırlık
- Denetim Ekibinin Oluşturulması: Bağımsız denetim kuruluşu, sürdürülebilirlik alanında yetkilendirilmiş bir ekip oluşturur. Ekipte bir sorumlu denetçi ve iki bağımsız denetçi yer alır.
- Ön Bilgilendirme: Denetim kuruluşu, ABC Enerji ile toplantı yaparak sürdürülebilirlik raporunun kapsamını ve veri kaynaklarını netleştirir.
- Risk Değerlendirmesi: Raporun karbon salınımı verileri gibi riskli bölümleri analiz edilir.
2. Denetim Kanıtlarının Toplanması
- Belge İncelemesi: Şirketin sürdürülebilirlik raporu ve TSRS’ye uygunluğu incelenir.
- Yerinde Denetim: Enerji tesisleri ziyaret edilerek çevresel veriler toplanır.
- Görüşmeler: Şirket yönetimi ve mühendislerle mülakatlar yapılır.
- Bağımsız Verilerin Kontrolü: Sunulan veriler üçüncü taraf kaynaklarla karşılaştırılır.
3. Değerlendirme ve Raporlama
- Denetim Bulgularının Analizi: Toplanan kanıtlar değerlendirilir ve bulgular raporlanır.
- Denetim Raporunun Hazırlanması: TSRS’ye uygun bir şekilde rapor hazırlanır.
- Raporun Teslimi: Denetim raporu, genel kurul toplantısından en az 20 gün önce teslim edilir.
4. Sonuç ve İzleme
- Geri Bildirim: Şirket, denetim önerileri doğrultusunda iyileştirme çalışmaları yapar.
- Kamuya Açıklama: Raporlar kamuoyunun erişimine sunulur.
- Kurum Denetimi: Kamu Gözetimi Kurumu, raporu inceleyerek sürecin uygunluğunu kontrol eder.
7. İnceleme ve Yaptırımlar
Kurum Denetimleri
Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu, denetim faaliyetlerini düzenli olarak inceler ve raporlar. Bu denetimler, denetim kuruluşlarının mevzuata uygun çalışıp çalışmadığını kontrol eder. Ayrıca şikâyet, ihbar veya olağan dışı durumlarda da inceleme yapılabilir.
Yaptırımlar
Tespit edilen ihlaller, şu yaptırımlarla sonuçlanabilir:
- İkaz: Daha dikkatli olunması konusunda uyarı.
- Uyarı: Mevzuata aykırılıkların giderilmesi.
- Faaliyetin Kısıtlanması: Belirli alanlarda denetim yetkisinin sınırlandırılması.
- Faaliyet İzninin Askıya Alınması: Geçici süreli olarak faaliyetlerin durdurulması.
- Faaliyet İzninin İptali: Sürekli olarak faaliyet yetkisinin kaldırılması.
İdari Para Cezaları
İhlaller, yalnızca faaliyet kısıtlaması veya iptali ile sınırlı kalmaz; aynı zamanda idari para cezaları da uygulanabilir. Cezalar, ihlalin mahiyetine ve etkisine bağlı olarak değişiklik gösterebilir.
8. Geçiş Hükümleri ve Uygulama
Geçiş Dönemine Özel Hükümler
- 31/12/2026 tarihine kadar sürdürülebilirlik rehberi oluşturma şartı aranmaz.
- 31/12/2025 tarihine kadar uygulamalı mesleki eğitim zorunlu değildir.
- 31/12/2028 tarihine kadar sorumlu denetçi deneyim şartı esnetilmiştir.
Geçiş dönemi düzenlemeleri, yeni düzenlemelerin uygulanabilirliğini kolaylaştırmayı amaçlamaktadır. Bu süre zarfında denetim ekipleri ve kuruluşları gerekli şartları sağlamaya yönelik adımlar atmalıdır.
Sonuç
Sürdürülebilirlik Denetimi Yönetmeliği, işletmelerin çevresel, sosyal ve yönetim uygulamalarını ulusal ve uluslararası standartlara uygun şekilde düzenlemelerine yardımcı olmaktadır. Yönetmelik, şeffaflığı ve hesap verebilirliği artırırken, işletmelerin sürdürülebilir kalkınma hedeflerine katkı sunmasını desteklemektedir. Kurum tarafından sağlanan eğitimler ve denetim süreçleri, bu hedeflere ulaşmada önemli bir araç olarak öne çıkmaktadır.
***
