Şenol DÖNDER

Serbest Muhasebeci Mali Müşavir

1. Giriş: Vergi Uyumunda Yeni Dönem

Hazine ve Maliye Bakanlığı’na bağlı Vergi Denetim Kurulu (VDK), vergiye gönüllü uyumu artırmak amacıyla Yüksek Gelir Grupları Gözetim ve Uyum Programı kapsamında önemli bir adım attı. Bu kapsamda, 2023–2024 döneminde gelir vergisi beyannamesi vermemiş, ancak harcama düzeyi ve potansiyel gelirleriyle beyanları arasında ciddi uyumsuzluk bulunan 10 bin büyük şirket ortağı incelemeye alındı.

Amaç, klasik vergi incelemesinden ziyade, mükellefi açıklama yapmaya ve gönüllü beyanla vergi uyumuna davet etmektir.

2. Gözetim Uygulamasının Yapısı ve Süreci

VDK’nın uygulaması, birkaç temel aşamadan oluşmaktadır:

1. Uyumsuzlukların Tespiti: Harcama–gelir uyumsuzluğu, banka hareketleri, taşınmaz edinimleri, lüks harcamalar vb. verilerle analiz edilir.

2. İzaha Davet: Mükelleflerden, bu uyumsuzluklara dair açıklama ve belge sunmaları istenir.

3. Gönüllü Beyan İmkânı: Pişmanlıkla eksik beyanların düzeltilmesi sağlanır.

4. Risk Değerlendirmesi: Açıklama yeterli değilse, mükellef incelemeye sevk edilebilir.

Bu yapı, mükellefin kendi hatasını gönüllü olarak düzeltmesine imkân tanırken, VDK’nın da denetim kapasitesini verimli kullanmasını sağlar.

3. “Nereden Buldun” Değil, “Neden Beyan Etmedin?”

Bu uygulama, bazı çevrelerce “nereden buldun” yasası gibi algılansa da, hukuki çerçevesi ve uygulama amacı açısından ciddi farklar içeriyor:

• “Nereden buldun” düzenlemesi, ispat yükünü doğrudan mükellefe yüklemekteydi.

• VDK uygulaması ise mükellefe açıklama imkânı tanımakta, ardından idarenin risk değerlendirmesine göre adım atılmaktadır.

• Bir tarhiyata doğrudan dayanak oluşturmamaktadır.

Bu yönüyle uygulama, idarenin keyfi davranması değil, gönüllü uyumu teşvik etmesi amacıyla şekillendirilmiştir.

4. 2025 Yılı Kurumlar Vergisi Verileri: Bir Alarm Sinyali

2025 yılı ilk 5 ayında;

• Toplanan kurumlar vergisi: 524 milyar TL

• Toplam vergi gelirleri içindeki payı: %13,09

Bu oran, 2024 yılı aynı dönemine göre düşüktür:

• 2024 yılı ilk 5 ayında kurumlar vergisi: 452 milyar TL

• Payı: %16,55

Düşüşün Olası Nedenleri:

• Enflasyon düzeltmesi uygulaması, şirket kârlarını görünüşte düşürdü.

• Kâr dağıtım politikalarının değişmesi, beyana yansımadı.

• Kayıt dışı ekonominin varlığı, beyanı sınırladı.

Bakanlığın uzun süredir dile getirdiği dolaysız vergilerin (gelir, kurumlar vb.) artırılması hedefi, bu bağlamda bu tür izleme–izah–inceleme süreçlerinin önümüzdeki dönemde daha yaygınlaşabileceğini gösteriyor.

5. VDK Hangi Riskleri Göz Önünde Bulunduruyor?

10 bin şirket ortağına yönelik uygulama, sadece bireysel gelir vergisi değil, bağlı oldukları şirketlerin kurumlar vergisi risklerini de kapsamaktadır.

VDK’nın değerlendirdiği bazı temel risk alanları:

• Kayıt dışı satışlar

• Sahte belge kullanımı

• Ortağın şirkete borçlanması, fakat adat faizi tahakkuk ettirilmemesi

• Ortakların beyan dışı bırakılan kişisel gelirleri:

  • Eurobond faizleri

  • Yurtdışı kira gelirleri

  • Değer artış kazançları

  • Yatırım kazançları vb.

• Kâr dağıtımının beyan edilmemesi

• Kâr dağıtım stopajının eksikliği

• Ortağın kişisel harcamalarının şirket gideri olarak yazılması

Bu noktada, VDK sadece “ortak” üzerinden değil, ortak–şirket ilişkisini de doğrudan mercek altına alıyor.

6. Uyumsuzluk Açıklanabilir mi?

Evet. VDK, her uyumsuzluğun bir vergi kaybı anlamına gelmeyeceğinin farkındadır. Bu nedenle izaha davet yazılarıyla mükelleflerden açıklama ve belge talep etmektedir.

Açıklamada kullanılabilecek olası kaynaklar:

• İki yıldan fazla elde tutulan hisse senetlerinin satış kazancı

• 5 yılı aşan taşınmaz satışları

• Endeksleme nedeniyle vergi dışı kalan değer artışları

• Miras ve bağış gelirleri (ivazsız intikaller)

• Kripto para kazançları

• Gelir Vergisi Kanunu 86. madde kapsamındaki istisna gelirler

• Geçici 67. madde kapsamındaki yatırım kazançları ve faiz gelirleri

• Ticari plaka satış kazançları

Bu varlıkların belgeyle açıklanması, mükellefi incelemeden koruyabilir.

7. Uygulamanın Avantajları ve Riskleri

Avantajlar:

• Mükellef cezadan kurtulabilir, sadece vergi ve faizi öder.

• Uzun süren vergi incelemesinden kurtulur.

• Vergi müfettiş kapasitesi etkin kullanılır.

Risk ve Eleştiriler:

• Bazı mükelleflerin yeterli izah yapmasına rağmen yine de incelemeye sevk edilmesi uygulamanın en büyük zaafıdır.

• Bu durum, mükellef nezdinde güven kaybı yaratabilir.

• Meslek mensupları, izaha davet uygulamasının bu yönüyle daha objektif, şeffaf ve gerekçeli yürütülmesini istemektedir.

8. Sonuç: VDK’nın Stratejik Dönüşümü

VDK, klasik vergi incelemesi modelinden çıkıp, proaktif, veri analizine dayalı, gönüllü beyana teşvik edici bir modele geçmektedir.

Bu strateji:

• Hem vergi kayıp–kaçağını azaltmak,

• Hem de mükellefi caydırmadan vergiye yönlendirmek açısından yeni bir dönem anlamına geliyor.

Ancak uygulamanın başarısı, mükellef ile idare arasında kurulacak güven ilişkisi, sürecin hukuki güvenceleri, ve açıklamaların objektif değerlendirilmesi ile doğrudan ilişkili olacaktır.

kaynak: https://www.ekonomim.com/kose-yazisi/uyumsuzlugun-izahi-mumkun-olabilir-mi/824971